แร่รัตนชาติ หรือ รัตนชาติ (อังกฤษ : gemstone) 

เป็นกลุ่มประเภทของแร่ประเภทหนึ่ง โดยหมายถึง แร่หรือหินบางชนิด หรืออินทรียวัตถุธรรมชาติที่นำมาเจียระไน ตกแต่ง หรือแกะสลัก เพื่อใช้เป็นเครื่องประดับ มีความงาม ทนทาน และหายาก โดยปกติแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ เพชร และพลอย ซึ่งหมายถึง อัญมณีทุกชนิดยกเว้นเพชร หากผ่านการตกแต่งหรือเจียระไนแล้ว เรียกว่า อัญมณี นอกจากนี้ สารประกอบที่ได้จากสิ่งมีชีวิตที่อาจจัดเป็นรัตนชาติได้แก่ ไข่มุก และปะการังและอำพัน

รัตนชาติหรืออัญมณี เป็นผลึกที่มีมลทินอยู่ภายใน ทำให้มีสีต่าง ๆ กันไป มีความแข็ง สามารถเจียระไนให้เกิดมุม เพื่อให้เกิดการกระจายแสงเห็นความแวววาว มลทินในแร่ ทำให้แร่มีสีต่าง ๆ กัน แร่คอรันดัมบริสุทธิ์ เป็นสารพวกอะลูมิเนียมออกไซด์ มีสีขาว ถ้ามีมลทินจำพวกโครเมียมผสม ทำให้มีสีแดง เช่นทับทิม ส่วน เหล็ก ไทเทเนียม ทำให้มีสีน้ำเงิน (ทับทิมกับไพลิน เป็นแร่คอรันดัมเหมือนกัน แต่มีมลทินต่างชนิดกัน)

เกณฑ์ที่ใช้ตัดสินอัญมณีได้แก่ ความแข็ง (ตาม Moh's scale), ความถ่วงจำเพาะ และค่าดัชนีหักเหของแสง

ดัชนีหักเหของแสง เป็นค่าคงที่ของอัญมณีแต่ละชนิด จึงใช้ตัดสินว่าเป็นของปลอมหรือไม่ ความแข็งของแร่ก็มีผลต่อราคาของอัญมณีด้วย จึงนำมาทดสอบ โดยการขูดขีดกัน (อาจใช้ตะไบ มือ เหรียญทองแดง มีดพับ, กระจก ทดสอบ) แร่ที่มีรอยขูดขีดจะอ่อนกว่า ซึ่งทดสอบได้

ประเภทของแร่รัตนชาติ

1. พลอยในตระกูลคอรันดัม ซึ่งประกอบไปด้วย AI203 โดยมี AI : O = 52.9 : 47.1 โดยมวล การที่พลอยแต่ละชนิดมีสีสันต่างกันเพราะมีธาตุเจือปนที่ต่างกัน อย่างเช่นทับทิม มีสีแดงเพราะว่ามีโครเมียมเจือปนอยู่ในระดับ 0.1-1.25 โดยมวล หรือบุษราคัม (สีเหลือง) มีเหล็ก และ ไทเทเนียม เจือปน หรือพลอยสาแหรก มีรูไทล์ปนอยู่ในเนื้อพลอย

2.เพชร เป็นธาตุคาร์บอนบริสุทธิ์ มีความแข็งแรงมากที่สุด เพชรที่ดีจะต้องไม่มีสี (ถ้ามีสีสวยงามในกลุ่ม เหลือง ชมพู ส้ม แดง น้ำเงิน จะมีราคาสูงมากกว่าเพชรสีขาว จะเรียกว่า Fancy Diamond)

จำแนกตามประเภทได้ดังนี้

เพชรดี 
สีที่นิยม : สีขาว
แหล่งที่พบ: ประเทศอินเดียเป็นประเทศแรกที่พบเพชร ปัจจุบันจะพบมากในแถบประเทศแอฟฟริกาใต้
รายละเอียด: เพชร (Diamond) แร่รัตนชาติสีขาว เป็นอัญมณีที่มีความแข็งมากที่สุด มีค่าความแข็ง 10 โมห์สเกล เกิดขึ้นจากการที่หินหนืดหรือแมกมา (Magma) ได้เปลี่ยนตัวเองจากธาตุคาร์บอนให้กลายเป็นผลึกคาร์บอนหรือเพชร ภายใต้พื้นผิวโลกในระดับความลึกถึง 150-250  กิโลเมตร ความดันสูงถึง 70,000 กิโลกรัม/ตารางเซนติเมตร อุณหภูมิ 1,700-2,500 องศาเซลเซียส   และถูกนำขึ้นมาพร้อมกับแมกม่าโดยการระเบิดของภูเขาไฟ

มณีแดง
สีที่นิยม : สีแดงเข้ม, แดงอมม่วง, แดงอมชมพู
แหล่งที่พบ: ไทย, พม่า, กัมพูชา, เวียดนาม, ปากีสถาน, อัฟกานิสถาน, ศรีลังกา
รายละเอียด: ทับทิม(Ruby) แร่รัตนชาติสีแดงจัดอยู่ในแร่ตระกูลคอรันดัม (Corundum) มีความแข็งรองจากเพชร มีองค์ประกอบทางเคมีคือ อลูมิเนียมออกไซด์ และโครเมียมที่ทำให้เกิดสีแดง ส่วนไทเทเนียม เหล็ก และแกลเลียม เป็นธาตุที่มีส่วนช่วยให้เกิดสีแดงในทับทิมแต่มีปริมาณที่น้อย “ทับทิม” เป็นอัญมณีที่เคยได้รับการขนานนามว่าเป็นสุดยอดแห่งอัญมณี ว่ากันว่าทับทิมที่ไร้ตำหนิและสีสันสวยงาม ราคาสูงเป็นเท่าตัวของเพชรในน้ำหนักกะรัตเดียวกัน ในภาษาสันสกฤต ทับทิมเรียกว่าคือ “ratanraj” หมายถึงเจ้าแห่งอัญมณีทั้งปวง ทับทิมที่ได้จากธรรมชาติจริง เนื้อจะขุ่น มีตำหนิมาก ฉะนั้นทับทิมที่เราพบเห็นในตลาดทั่วไปจะผ่านกระบวนการเพิ่มสีและคุณภาพแล้วเกือบทั้งสิ้น

เขียวแสงใสมรกต
สีที่นิยม : สีเขียว
แหล่งที่พบ: ไทย (จันทบุรี) โคลัมเบีย ไซบีเรียรัสเซีย อินเดียและปากีสถาน
รายละเอียด: มรกต (Emerald) แร่รัตนชาติสีเขียว เกิดจากโครเมี่ยมกับเบริลเลียม(Beryllium)ผสมกันจนออกมาเป็นแร่ที่มีสีเขียว คุณภาพของมรกตอยู่ที่สี หากมีสีเขียวทั่วทั้งเม็ดถือว่าคุณภาพดี ตำหนิต้องน้อย แต่โดยธรรมชาติของมรกตแล้ว จะมีตำหนิและแตกเปราะง่าย มรกตที่เลื่องชื่อมากที่สุดคือมรกตที่มาจากโคลัมบีย เพราะเป็นมรกตที่คุณภาพดี สีสวย ตำหนิน้อย

เหลืองใสสดบุษราคัม 
สีที่นิยม : สีเหลืองเหล้าแม่โขง
แหล่งที่พบ: ไทย (จันทบุรี) ศรีลังกา ทวีปแอฟริกา (ถือว่ามีปริมาณมากเป็นแหล่งใหม่) ออสเตรเลีย
รายละเอียด:บุษราคัม(Yellow Sapphire) เเร่รัตนชาติสีเหลือง จัดอยู่ในประเภทคอรันดัม เป็นพลอยที่มีค่าความแข็ง9 ในโมห์สเกล เป็นพลอยที่คนในแถบเอเชียและตะวันออกกลางนิยมมากอีกชนิดหนึ่ง เพราะมีสีสวยเข้ากับสีผิวคนเอเชียบุษราคัมเป็นพลอยที่มีตำหนิน้อย ผลึกแก้วจะใส เมื่อนำมาเจียระไนแล้ว จะส่องประกายวาววับ คล้ายเพชร บุษราคัมที่มีคุณภาพดีจะต้องมีสีเหลืองสด ไม่มีสีอื่น

แดงแก่ก่ำโกเมนเอก 
สีที่นิยม : สีแดงเลือดหมู
แหล่งที่พบ: ไทย (จันทบุรี, ตราด)
รายละเอียด:โกเมน(Garnet) แร่รัตนชาติสีเลือดหมู ชื่อของ Garnet(ภาษาละตินโบราณ )หมายถึง เหมือนเมล็ด นั้นมาจากการที่แร่ชนิดนี้ฝังตัวอยู่ในหิน ลักษณะเดียวกับเมล็ดทับทิมที่อยู่ในผล ลักษณะของโกเมนจัดอยู่ในระบบไอโซ เมตริก ส่วนใหญ่จะประกอบด้วยซิลิเกต เหล็ก แมงกานีส และโครเมี่ยม  ก่อนเจียระไน รูปร่างผลึกของโกเมนจะ มีลักษณะกลม ๆ คล้ายตะกร้อ ค่าความแข็ง7-7.5 ในโมห์สเกล บางครั้งจะพบโกเมนมีสีแดงสดสวย คล้ายสีทับทิม คนส่วนใหญ่จึงเข้าใจว่าโกเมน กับทับทิมเป็นพลอยชนิดเดียวกัน แต่จริงๆแล้ว ทับทิมจะมีค่าความแข็งสูงกว่า และสีแดงสด ส่วนโกเมน จะมีสีแดงเข้มกว่า

สีหมอกเมฆนิลกาฬ 
สีที่นิยม : สีน้ำเงินเข้ม
แหล่งที่พบ:  ไทย พม่า เขมร ศรีลังกา บราซิล โคลัมเบีย มาร์ดากัสกา และออสเตรเลีย
รายละเอียด:นิลกาฬหรือไพลิน(Blue Sapphire) แร่รัตนชาติสีน้ำเงิน เดิมคนไทยเรียกว่านิลกาฬ แต่ปัจจุบันหลายคนจะรู้จักกันดีในชื่อของไพลิน ตามแหล่งที่ผลิตในประเทศพม่า นิลกาฬ,ไพลิน หรือ แซฟไฟร์น้ำเงินนี้ จัดอยู่ในประเภท คอรันดัม เช่นเดียวกับบุษราคัม และมีค่าความแข็ง 9 ในโมห์สเกล ความแข็งรองจากเพชรเช่นเดียวกับทับทิม มีความวาวและความโปรงใสเหมือนแก้ว ถ้าพูดถึงนิล คนส่วนใหญ่จะนึกถึงพลอยที่มีสีดำ แต่ถ้าเป็นนิลกาฬ จะเป็นพลอยสีน้ำเงิน ถึงน้ำเงินเข้ม เป็นหนึ่งในแร่รัตนชาติ

มุกดาหารหมอกมัว
สีที่นิยม : สีสว่างขาวนวล เน้นที่ความนวลสว่างของหิน
แหล่งที่พบ: พม่า ศรีลังกา (สองแหล่งนี้คูณภาพสูงที่สุด) อินเดีย มาดากัสการ์ บราซิล สหรัฐอเมริกา เม็กซิโก แทนซาเนีย
รายละเอียด: มุกดาหารหรือจันทรกานต์ (Moonstone)  แร่รัตนชาติสีหมอกมัว เป็นหินชนิดหนึ่งในตระกูลเฟลสปาร์ มีค่าความแข็งประมาณ 6-6.5 ในโมห์สเกล ซึ่งถือว่ามีค่าความแข็งน้อยที่สุดในบรรดาแร่รัตนชาติ ลักษณะของอัญมณีชนิดนี้คือเป็นหินสีขาวนวลเหมือนมีแสงสว่างนวลๆเหมือนดวงจันทร์อยู่ภายในตัว

แดงสลัวเพทาย

 สีที่นิยม : สีแดงเข้ม
 แหล่งที่พบ: ไทยและกัมพูชาถือได้ว่าเป็นแหล่งผลิตเพทายแหล่งใหญ่ของโลก
 รายละเอียด:เพทายแร่รัตนชาติสีแดงเข้ม (Hyacinth) หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า เซอร์คอน (Zircon) จัดอยู่ในกลุ่มซิลิเกต มีคุณสมบัติโปร่งใส สีที่พบทั่วไปมักเป็นสีน้ำตาล และส้มแดง การแบ่งคุณภาพของเพทาย สามารถแบ่งได้ 3 ระดับ คือ สูง กลาง ต่ำ เพทายเป็นพลอยที่มีค่าดัชนีหักเหสูงสุด เมื่อเทียบกับพลอยชนิดอื่น แต่ไม่รวมเพชร ยิ่งอุณภูมิสูงมากขึ้น ก็จะยิ่งทำให้ค่าดัชนีหักเหของแสงเพิ่มขึ้น ทำให้เพทายมีประกายแสงเพิ่มและสวยงามมากขึ้น แต่อย่างไรก็ตาม เพทายเป็นพลอยที่เปราะ เกิดรอยขีดข่วน และแตกหักง่าย ฉะนั้นการนำมาทำเครื่องประดับและการสวมใส่จึงต้องให้ความระมัดระวังและให้การดูแลอย่างดี

สังวาลย์สายไพฑูรย์ 
สีที่นิยม : สีน้ำตาลน้ำผึ้ง สีเหลืองอมเขียวหรือน้ำตาลและมีขา (Star)
แหล่งที่พบ: ศรีลังกา
รายละเอียด: ไพฑูรย์(Chrysoberyl-cat eye) เป็นอัญมณีหรือหินสีชนิดหนึ่ง หรือที่เรียกกันโดยทั่วไปว่า ตาแมว(cat eye)  มีค่าความแข็งประมาณ 8 .5 ตามสเกลของโมห์ เป็นอัญมณีที่แตกต่างจากชนิดอื่น เพราะเมื่อได้รับการเจียระไนแบบหลังเบี้ยแล้ว จะเกิดเป็นเส้นแสงพาดกลางพลอยและจะสะท้อนแสงเหลือบไป บางครั้งเกิดเป็นแฉกรูปดาว เรียกว่า Star Sapphire

ศึกษาเพิ่มเติม :

wikipedia

เว็ปไซต์อ้างอิง1

เว็ปไซต์อ้างอิง2